ความเชื่อกับชนชั้นทางสังคมของชาวไทยทรงดำ

ฉัตติ์ศุภางค์ สุดแดน

โรงเรียนสาธิตแห่งมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

          ชาวไทยทรงดำ คือกลุ่มชาติพันธุ์ที่กระจายตัวอยู่ตามพื้นที่ต่าง ๆ ในประเทศไทย เพราะเอกลักษณ์ในการแต่งกายสีดำตามชื่อเรียกกลุ่มชาติพันธุ์ พวกเขายังมีความเชื่อเรื่องการนับถือผีบรรพบุรุษ ที่จัดเป็นรากฐานทางวัฒนธรรมส่งผลมาถึงปัจจุบัน ในชุมชนของชาวไทยทรงดำพบการทั้งการแบ่งชนชั้นทางสังคมว่าคนที่สังกัดในชนชั้นใดทำอะไรได้บ้าง และทำอะไรไม่ได้บ้าง โดยชนชั้นจะแบ่งออกเป็น 2 ชนชั้นด้วยกัน ได้แก่

ผู้ต้าวและผู้น้อย

          คำบอกเล่าของผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน ได้อธิบายถึงชนชั้นของชาวไทยทรงดำไว้ว่า ในหมู่บ้านมีคนที่ถูกแยกย่อยเรียกว่า “ผู้ต้าว” หรือ “ผู้เจ้า” หรือ “ผู้ท้าว” เป็นกลุ่มคนเชื้อสายเจ้าขุนนางที่อยู่อาศัยในบริเวณ บ้านหัวเขาจีนแห่งนี้มาอย่างยาวนาน เทียบเท่ากับชาวไทยทรงดำคนอื่น ๆ มีความเชื่อกันว่า ผู้ต้าว หรือ ผู้ท้าว นี้มีสามารถพูดคุยหรือติดต่อสื่อสารกับ พญาแถน หรือผีเมืองได้ โดยเชื่อว่าคนกลุ่มนี้เคยเป็นเทวดามาก่อน ส่วนผู้น้อยเป็นชื่อเรียกกลุ่มชาวไทยทรงดำโดยทั่วไป ที่ทำอาชีพเกษตรกร ทำไร่ทำนา และไม่ได้มีเชื้อสายเจ้า แตกต่างจากตัวของผู้ต้าว

ความแตกต่าง

          สิ่งที่แตกต่างกันของทั้งสองชนชั้นนี้ นั่นคือพิธีกรรม ‘เสนเฮือน’ หรือการเซ่นไหว้ผีบ้านผีเรือนของชาวไทยทรงดำ แบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม กลุ่มแรก การเสนใหญ่คือการเสนผีผู้ต้าว เนื่องจากผีผู้ต้าวในตอนมีชีวิตเป็นคนที่มีเชื้อสายเจ้ามาก่อน เมื่อตายก็ยังเชื่อว่าเป็นวิญญาณระดับสูง การเสนผีผู้ต้าวจำเป็นต้องใช้ควายหนึ่งตัว  และหมูหนึ่งตัวในพิธี ในทางกลับกัน ผีผู้น้อย เป็นวิญญาณของชาวไทยทรงดำที่ไม่ได้มีเชื้อสายเจ้า จะใช้แค่หมูเพียงตัวเดียว เมื่อทำการเสนเฮือน จำเป็นต้องเรียกญาติพี่น้องกลับมาร่วมพิธี เพื่อให้เป็นสิริมงคลแก่ครอบครัว พิธีกรรมนี้จึงแสดงให้เห็นถึงฐานะและความแตกต่างกันระหว่างชนชั้นของผีผู้ต้าวและผีผู้น้อย

เมื่อผู้ต้าวตาย ผู้ต้าวจะกลับไปที่เมืองแถน แต่สถานะที่สูงกว่าผู้น้อยก็ยังคงอยู่ ส่วนผู้น้อยเมื่อตายไปก็จะกลับไปดูแลผู้ต้าวที่เมืองแถนเช่นกัน แสดงให้เห็นถึงสถานะที่เป็นตราประทับตั้งแต่เราอยู่ไปจนถึงเราสิ้นอายุขัย และลำดับชั้นเหล่านี้ก็ไม่สามารถเปลี่ยนแปลงได้ เพราะในความเชื่อของชาวไทยทรงดำนั้นไม่มีเวียนว่ายตายเกิด

ความเหมือน

          การนับถือ  การไหว้ การบูชา สำหรับผู้น้อยสามารถนับถือผีเมือง พญาแถน ผีบรรพบุรุษของตัวเองได้ ส่วนผีผู้ต้าว ก็จะนับถือผีบรรพบุรุษของตัวเอง พญาแถน และผีเมืองเหมือนกัน ถือว่าต่างฝ่ายต่างนับถือผีบรรพบุรุษของตนเอง

โลกหลังความตาย จากคำบอกเล่าของ ยุพิน ไหมละออง เมื่อชาวไทยทรงดำตายไป ล้วนต้องกลับมาเป็นผีบรรพบุรุษเพื่อปกปักรักษาและคุ้มครองลูกหลาน ในโลกของความตาย ผีจะออกไปเที่ยวที่ปากน้ำโพ และเมืองแถน เปรียบเสมือนสวรรค์ในความเชื่อ ก่อนที่บรรดาลูกหลานจะทำพิธีเรียกพวกเขากลับมา เพื่อให้ทำหน้าที่ดูแลทุกข์สุขของคนในบ้าน การไปเมืองแถนได้จำเป็นจะต้องเป็นคนที่ตายโดยธรรมชาติ เช่นแก่ตาย เป็นต้น ในกรณีที่ชาวไทยทรงดำตายด้วยอุบัติเหตุร้ายแรงหรือฆ่าตัวตาย จะจัดเป็นคนที่มีบาป พวกเขาจะนำไปทำพิธีศพตามปกติคล้ายกับวิถีของชาวพุทธ นั่นคือเผาและเอาอัฐิไปฝังหรือลอยอังคาร ขึ้นอยู่กับแต่ล่ะครอบครัว เมื่อเผาแล้วจะรอให้ครบ 100 วัน เพื่อทำบุญ และปล่อยให้วิญญาณไปใช้ชีวิต จะไม่นำคนที่ตายโหงหรือตายด้วยอุบัติเหตุเหล่านี้กลับมาทำหน้าที่

การเก็บเถ้ากระดูก ชาวไทยทรงดำที่ตายตามธรรมชาติ ไม่ว่าจะเป็นผู้ต้าวหรือผู้น้อย เมื่อตายไป ลูกหลานจะทำสิ่งที่เรียกว่า ‘เรือนแสนน้อย’ หรือเป็นเรือนน้อย ๆ คล้ายกับศาลพระภูมิ เพื่อเอาเถ้ากระดูกของคนตายไปบรรจุไว้เพื่อไหว้บูชา ในบางครอบครัวจะมีห้องที่มีหิ้งเก็บเถ้ากระดูกของบรรพบุรุษ บางส่วนก็สร้างเรือนแสนน้อยนี้ที่กลางทุ่งนา เพื่อให้คอยปกปักรักษาพื้นที่ในเขตของพวกเขาเอง

          ผู้ต้าวคนสำคัญที่ได้รับการเคารพนับถือจากชาวไทยทรงดำอย่างกว้างขวางนั่นคือ เจ้าจอมแส มีนามสกุลเดิม คือบุนนาค เป็นบาทบริจาริกา ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จากคำบอกเล่าของอ้อย ผู้ดูแลศูนย์วัฒนธรรมไทยทรงดำบ้านหัวเขาจีน ได้เล่าว่าเจ้าจอมแสนั้นเป็นลูกของ เทศ บุนนาค ในเวลานั้นดำรงตำแหน่ง เจ้าพระยาสุรพันธ์พิสุทธิ์กับอนุภรรยาชื่อหม่อมทรัพย์ เจ้าจอมแสนั้นมีรูปโฉมงดงาม เมื่อครั้งเจ้าจอมแสติดตามเจ้าจอมเอิบ พี่สาวต่างมารดาเข้าไปในวัง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้ามาพบเข้า ได้ขอนางมาเป็นนางกำนัลจากเจ้าจอมเอิบและได้ดูแลรับใช้ อ้อยเล่าอีกว่าเจ้าจอมแสนั้นเป็นสตรีที่นำความภาคภูมิใจมาให้แก่ชาติพันธุ์ไทยทรงดำ จึงมีรูปติดอยู่บนศูนย์วัฒนธรรมฯ ให้ปรากฏด้วย

          จากสิ่งเหล่านี้ แสดงให้เห็นถึงการให้ความสำคัญกับความเชื่อเรื่องผีบรรพบุรุษของชาวไทยทรงดำว่ามีอิทธิพลต่อคนในชุมชนอย่างไรบ้าง แม้เวลาจะผ่านไป แต่ในยุคปัจจุบันก็ยังมีร่องรอยการกำหนดชนชั้นทางสังคมนี้อยู่ เมื่อเกิดมาชาวไทยทรงดำจะถูกจัดลำดับชนชั้นตั้งแต่เกิดว่าใครคือ ผู้ต้าวหรือผู้น้อย เมื่อถึงเวลาที่ต้องตายก็เช่นกัน เมื่อผู้ต้าวตายไป ก็ต้องไปทำหน้าที่เป็นชนชั้นปกครองที่เมืองแถน ส่วนผู้น้อยเมื่อตายไป ก็ต้องทำหน้าที่เป็นผู้รับใช้ให้กับผีผู้ท้าว