พระแม่กาลี (สันสกฤต: काली Kālī) เป็นปางหนึ่งของพระศรีมหาอุมาเทวี หรือพระแม่อุมาเทวี (สันสกฤต: उमा Umā) ซึ่งเกิดจากการบำเพ็ญตบะ พระแม่อุมาเทวีนี้ เป็นชายาของพระศิวะ หนึ่งในสามมหาเทพสูงสุดแห่งจักรวาลตามความเชื่อของศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ได้แก่ พระพรหม พระวิษณุ และพระศิวะ ตำนานกำเนิดพระแม่กาลีเล่าว่า ในกาลหนึ่งมียักษ์ชื่อ มาธู หรือ ทารุณ (หรือเรียกอีกชื่อว่า อสูรทารุณ) ผู้เคยได้รับพรวิเศษจากพระศิวะให้เป็นอมตะ ฆ่าอย่างไรก็ฆ่าไม่ตาย อีกทั้งเมื่อเลือดของอสูรทารุณตกถึงพื้นเมื่อใด เลือดหยดนั้นก็จะเกิดเป็นร่างของอสูรขึ้นอีกจำนวนนับไม่ถ้วน พรวิเศษนี้ทำให้อสูรทารุณหลงระเริงในพลังวิเศษของตน และได้ออกอาละวาด กลั่นแกล้งไปทั่วทั้งฟ้าดิน ทำความเดือดร้อนให้เกิดแก่ผู้คน เทวดา และนางฟ้า ความร้ายกาจของอสูรทารุณทำให้ไม่มีผู้ใดกล้าออกไปปราบ จนเรื่องทราบถึงพระแม่อุมาเทวี ท่านจึงมีความตั้งใจที่จะออกไปปราบอสูรทารุณ และขอพรจากพระศิวะให้มีชัยชนะในครั้งนี้
ก่่อนออกไปปราบอสูรทารุณนั้น พระแม่อุมาเทวีได้บำเพ็ญตบะ และประกอบพิธีศักดิ์สิทธิ์อยู่ในเขตอุทยานป่าหิมพานต์ โดยได้สั่งให้พระขันทกุมาร (บุตรชายของพระแม่อุมาเทวีและพระศิวะ) คอยเฝ้าไว้ไม่ให้ผู้ใดเข้าไปรบกวนในบริเวณพิธี ต่อมาพระศิวะต้องการเสด็จหาพระแม่อุมาเทวีเพื่อให้แน่ใจว่าทุกอย่างราบรื่น เมื่อเสร็จมาถึงหน้าอุทยาน พระศิวะจึงพบพระขันทกุมาร และขอเข้าพบพระเเม่อุมาเทวี พระขันทกุมารนั้น ถือในสัจจะที่ได้ให้ไว้กับพระแม่อุมาเทวีว่าจะไม่ยอมให้ผู้ใดเข้าไปรบกวนระหว่างประกอบพิธีี เหตุนี้ แม้พระศิวะเป็นบิดา พระองค์ก็ไม่ยอมให้เข้าไปรบกวนพระเเม่อุมาเทวี ทั้งสองพระองค์จึงทะเลาะโต้เถียงกันอย่างรุนแรง ระหว่างนั้น พระแม่อุมาเทวีได้เสร็จออกมาแต่มีพระวรกายเปลี่ยนแปลงไปเป็นปางพระแม่กาลีคือ มีผิวกายสีดำและลิ้นยาว แม้พระวรกายของพระแม่อุมาเทวีเปลี่ยนไป แต่พระขันทกุมารแน่พระทัยว่า นี่คือมารดาของตน จึงได้เล่าเหตุการณ์ให้มารดาฟัง เมื่อได้ฟังเรื่องราวแล้ว พระแม่กาลี ซึ่งกำเนิดมาจากการบำเพ็ญตบะของพระแม่อุมาเทวีนั้น ก็สำแดงความพิโรธด้วยอาการแลบลิ้น ตาถลน และเบะปาก เพื่อไล่พระศิวะให้ออกไป หลังจากนั้น พระแม่กาลีจึงได้ออกไล่ล่าหาอสูรทารุณ จนได้ต่อสู้กัน ในที่สุด พระแม่กาลีได้ใช้ดาบฟันคออสูรทารุณขาด แต่เมื่อเลือดหยดลงพื้นดิน อสูรก็จะเพิ่มจำนวนขึ้นตามหยดเลือด พระแม่กาลีจึงคิดหาวิธีใหม่ โดยทุกครั้งที่ตัดหัวอสูรทารุณแล้วก็จะดื่มกินเลือดของอสูรจนหมด หลังจากการต่อสู้พระวรกายของพระแม่กาลีก็ยิ่งอวบอ้วนใหญ่ขึ้นด้วยความอิ่ม มีเลือดไหลอยู่ที่มุมปาก และในมือก็ถือหัวของอสูรทารุณ และหัวอื่น ๆ ที่สิ้นฤทธิ์ไปแล้วมาร้อยเป็นพวงห้อยคอ พระแม่กาลีจึงได้รับชัยชนะครั้งนี้ในที่สุด
ตำนานกำเนิดพระแม่กาลี ทำให้มีการประดิษฐ์ภาพแทนอันเป็นสัญลักษณ์ของพระแม่กาลี นั่นคือ รูปเคารพที่มีลักษณะเป็นหญิงหน้าตาดุดันและผิวดำ เพื่อแสดงอำนาจปราบสิ่งชั่วร้าย ผู้บูชาพระแม่กาลีจึงเชื่อว่า ท่านสามารถขจัดคุณไสยและมนตร์ดำได้้ จึงทำให้ “ผู้คนชนสายมู” มักไปกราบไหว้ขอพรจากพระแม่กาลีที่สถิตอยู่ตามเทวสถานต่างๆ เช่น วัดแขก สีลม และเทวาลัยพระศรีมหากาลี พุทธมณฑลสาย 3