ภูมิปัญญาซั้งกอ
ชุติกาญจน์ รัตนาศักดิ์ และปภาวี สีสด
คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร
ซั้งกอหรือปะการังเทียมพื้นบ้าน เป็นภูมิปัญญาของชาวประมง ซึ่งจัดทำโดยชาวบ้านกลุ่มเล็ก ๆ กลุ่มหนึ่งในอำเภอบางสะพานน้อย จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ที่ตระหนักถึงปัญหาการขาดแคลนทรัพยากรสัตว์น้ำ จึงได้มีการทำซั้งกอเพื่อให้จำนวนปลาเพิ่มขึ้น และปล่อยปลากลับลงสู่ทะเลอ่าวไทย และเพื่อเป็นการอนุรักษ์อาชีพประมงพื้นบ้านให้คงอยู่ต่อไป
ซั้งกอเป็นภูมิปัญญาพื้นบ้านที่คิดค้นขึ้นในปีพ.ศ. 2552 โดยสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ซึ่งแนวคิดซั้งกอเกิดจากภูมิปัญญาสมัยก่อนที่ใช้ในการดักปลากลางทะเล โดยจะทิ้งซั้งกอลงในทะเล แล้วให้ชาวประมงดำน้ำลงไปดูว่ามีปลาหรือไม่ ถ้ามีปลาก็จะใช้อวนล้อมรอบบริเวณนั้น แล้วไล่ปลาให้มาติดอวน ในสมัยก่อนจะใช้ทางมะพร้าวในการทำซั้งกอ เพราะใช้ทุนในการทำต่ำ
ในปัจจุบันชาวบ้านจะทิ้งซั้งกอในบริเวณน้ำตื้นจึงมีวิธีที่แตกต่างไปจากเดิมเล็กน้อย โดยวัสดุหลักที่ใช้ในการทำคือ ไม้ไผ่ เชือก บางพื้นที่อาจจะใช้กระสอบทรายช่วยให้ไม้ไผ่จมน้ำหรืออาจจะใช้ปูนซีเมนต์ วิธีการทำซั้งกอ คือ ชาวบ้านจะใช้มีดบั้งท่อนไม้ไผ่ให้เป็นรูทุกปล้อง เพื่อให้น้ำไหลเข้าไปในปล้องไม้ไผ่ จะได้จมน้ำ ขณะเดียวกันก็ใช้เชือกไนลอนยาว 2 - 3 เมตร ผูกกับโคนไม้ไผ่ ส่วนปลายอีกด้านผูกเชือกไว้กับกระสอบทราย ขณะที่อีกส่วนจะผูกทางมะพร้าวตรงกลางลำไม้ไผ่ เมื่อเสร็จแล้วก็จะช่วยกันยกแท่งปูนและกระสอบทรายทิ้งลงน้ำ น้ำหนักของกระสอบทรายจะดึงรั้งไม้ไผ่ทั้งลำให้ดิ่งลงสู่ก้นทะเลในลักษณะแนวตั้งกับพื้น โดยทางมะพร้าวที่ผูกไว้กลางลำไผ่จะแผ่ออก ซั้งกอเมื่ออยู่ใต้น้ำก็จะแผ่ออกคล้ายต้นไม้มีกิ่งใบ กลายเป็นที่อยู่อาศัยของปลา การประกอบซั้งกอนั้นจะนำไปประกอบกลางทะเล มีระยะห่างประมาณ 3 กิโลเมตรจากชายฝั่ง และความลึกไม่ควรเกิน 10 เมตร ช่วงที่วางซั้งกอนั้นจะทำกันในช่วงปิดอ่าว คือเดือนกุมภาพันธ์ถึงพฤษภาคม เป็นช่วงปลาวางไข่ การวางซั้งกอในช่วงเวลานี้จึงถือเป็นการอนุรักษ์เพาะพันธุ์ปลาอีกด้วย
การทำซั้งกอจึงเป็นการอนุรักษ์และฟื้นฟูสภาพแวดล้อมในทะเลของชาวประมงในจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ที่ตระหนักถึงปัญหาการขาดแคลนทรัพยากรทางทะเล จึงได้จัดทำโครงการ “กลุ่มประมงพื้นบ้านแขกร่วมอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม” เพื่อปลุกจิตสำนึกให้ชาวประมงพื้นบ้านหวงแหนในทรัพยากรของตัวเองและร่วมกันฟื้นฟูอนุรักษ์พันธุ์ปลาให้คงอยู่ตลอดไป
อ้างอิง
หนังสือพิมพ์เดลินิวส์. ‘ซั้งกอ’ ต่อชีวิตชาวประมง. เข้าถึงเมื่อ 17 กุมภาพันธ์ 2567. เข้าถึงได้จาก https://www.thaihealth.or.th
วนาลี จันทร์อร่าม. ทำความรู้จัก "ซั้งกอ" ภูมิปัญญาชาวบ้านที่ทำให้จำนวนปลากลับคืนสู่อ่าวไทย ฟื้นชีวิตชาวประมงชายฝั่ง. เข้าถึงเมื่อ 17 กุมภาพันธ์ 2567. เข้าถึงได้จาก
