เมื่อกล่าวถึงเมืองนครปฐม สถานที่ที่เป็นเอกลักษณ์ของเมืองนครปฐม คือ พระปฐมเจดีย์และความเป็นทวารวดี ซึ่งทั้งสองสิ่งนั้นมีความเกี่ยวพันกับประวัติศาสตร์ของเมืองโบราณนครปฐมในอดีต

       ศูนย์กลางของเมืองนครปฐมโบราณ คือ บริเวณวัดพระประโทณเจดีย์ ซึ่งเป็นเจดีย์สำคัญกลางเมือง (ภาพที่1) โดยตามตำนานและเอกสารต่าง ๆ กล่าวถึงเรื่องราวก่อนที่จะมีการสร้าง “เมืองนครไชยศรี” ขึ้น บริเวณนี้มีหมู่บ้านพราหมณ์ ตั้งอยู่ก่อนแล้ว ชื่อว่า “บ้านโทณะพราหมณ์” เพราะเป็นสถานที่ที่พวกพราหมณ์ได้บรรจุ “โทณะ” หรือ “ทะนานทอง” ที่ใช้ตวงพระบรมสารีริกธาตุของพระพุทธเจ้าไว้ในเรือนหิน โดยข้อความในตำนานฉบับพระยามหาอรรคนิกรและฉบับนายทองกล่าวถึงเหตุการณ์นี้เกิดขึ้นเมื่อปี พ.ศ.1133 (กรมศิลปากร. 2528: 20)  ต่อมาในปี พ.ศ.1199 พระยากาวัณดิศราช ได้ทาวก่อพระเจดีย์ล้อมเรือนหินที่บรรจุโทณะเอาไว้ แล้วให้นามว่า “พระประโทณเจดีย์” (เรื่องเดียวกัน: 23)