บุหรี่ไฟฟ้า (electronic cigarette) กำลังได้รับความนิยมอย่างแพร่หลายในหลาย ๆ ประเทศทั่ว โลกรวมถึงประเทศไทย ผลการสำรวจโดยสำนักงานสถิติแห่งชาติ พบว่า พฤติกรรมการสูบบุหรี่ทั้งบุหรี่ทั่วไป และบุหรี่ไฟฟ้า ในกลุ่มตัวอย่าง 73,654 ครัวเรือน ครอบคลุม 164,406 คน พบว่า คนไทยสูบบุหรี่ลดลงเมื่อเทียบกับปี 2552 – 2553 มีคนสูบบุหรี่ประมาณ 20.7% แต่ในปี 2560 พบว่า ปริมาณการสูบลดลงเหลือ 19.6% จนปี 2564 ด้วยสถานการณ์โควิดและสภาพเศรษฐกิจ ทำให้พฤติกรรมการสูบบุหรี่ของคนไทยทรงตัวอยู่ที่ประมาณ 19% โดยผู้ชายมีอัตราการสูบบุหรี่มากกว่าผู้หญิง กลุ่มที่สูบมากเป็นกลุ่มวัยทำงาน (อายุ 25-44 ปี) มีปริมาณคนสูบประมาณ 3,800,000 คน ในวัยรุ่น (อายุ 20-24 ปี) จำนวน 837,646 คน และวัยเด็ก (อายุ 15-19 ปี) ถือเป็นกลุ่มนักสูบหน้าใหม่ประมาณ 328,579 คน ซึ่งกลุ่มวัยรุ่นและวัยเด็กเป็นกลุ่มลูกค้าที่ซื้อประจำของธุรกิจยาสูบในอนาคตและจำนวนบุหรี่ที่สูบกันเฉลี่ยอยู่ที่ 8-11 มวนต่อวัน โดยภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีการสูบประมาณ 2,700,000 คน รองมาเป็นภาคกลาง (ไม่รวมกทม.) ประมาณ 2,500,000 คน และพื้นที่ กทม. ประมาณ 1,300,000 คน จากผลการสำรวจโดยสำนักงานสถิติแห่งชาติ พบว่า แนวโน้มของการสูบบุหรี่ทั่วไปมีแนวโน้มลดลง แต่เมื่อสำรวจบุหรี่ไฟฟ้าปี พ.ศ. 2564 พบว่า ประชากรไทยที่สูบบุหรี่ไฟฟ้าจำนวน  78,742 คน ร้อยละ 0.14 ของประชากรอายุ 15 ปีขึ้นไป ที่มีจำนวนทั้งหมด 57 ล้านคน เป็นคนที่สูบทุกวัน 40,724 คน และสูบไม่ทุกวัน 38,018 คน โดยผู้ที่สูบบุหรี่ไฟฟ้า 24,050 คน อายุระหว่าง 15-24 ปี ซึ่งเป็นกลุ่มคนรุ่นใหม่และส่วนใหญ่อยู่ในเขตพื้นที่กรุงเทพและภาคกลาง 47,753 คน อาจเป็นเพราะพื้นที่มีสัญญาณอินเทอร์เน็ตที่เข้าถึงง่ายและรวดเร็วทำให้การลักลอบจำหน่ายบุหรี่ไฟฟ้าผ่านสื่อออนไลน์เป็นจำนวนมาก ซึ่งถือเป็นสิ่งของผิดกฎหมาย เมื่อถามทัศนคติผู้สูบบุหรี่และรู้จักบุหรี่ไฟฟ้า เชื่อว่าบุหรี่ไฟฟ้าอันตรายมากกว่าบุหรี่ธรรมดา 26.7% เชื่อว่าอันตรายน้อยกว่า 11.3% และเชื่อว่าบุหรี่ไฟฟ้าและบุหรี่ธรรมดามีอันตรายเท่ากัน 62.0% (ศูนย์วิจัยและจัดการความรู้ เพื่อการควบคุมยาสูบ (ศจย.), 2566) เหตุดังกล่าวเกิดจากกระแสเลียนแบบจากกลุ่มผู้ใช้บุหรี่ไฟฟ้าในต่างประเทศผ่านสื่อสังคมออนไลน์ต่าง ๆ ที่เผยแพร่เข้ามาในสังคมไทย

นอกจากนี้ยังเกิดจากความต้องการอยากรู้ อยากลอง ความเข้าใจหรือความเชื่อว่าบุหรี่ไฟฟ้านั้นมีอันตรายต่อสุขภาพน้อยกว่าบุหรี่มวนและบุหรี่ไฟฟ้าทำให้เลิกบุหรี่มวนได้ เป็นต้น ประกอบกับสามารถพบช่องทางการซื้อขายบุหรี่ไฟฟ้าผ่านการโฆษณาทั้งทางตรงหรือการโฆษณาแฝง เช่น การสร้างกระแสในขณะสูบบุหรี่ไฟฟ้าหรือนำเน็ตไอดอลที่มีชื่อเสียงที่ใช้บุหรี่ไฟฟ้ามาให้ความเห็นเกี่ยวกับการใช้บุหรี่ไฟฟ้า เพื่อช่วยเลิกบุหรี่ผ่านสื่อต่างๆ การรับรู้ของวัยรุ่นเกี่ยวกับบุหรี่ไฟฟ้า โดยเฉพาะผ่านสื่อต่างๆ เป็นเรื่องที่น่ากังวลอย่างมาก เนื่องจากการได้รับข่าวสารที่ไม่มีข้อมูลทางวิชาการหรือไม่น่าเชื่อถือเกี่ยวกับประสิทธิภาพในการช่วยเลิกบุหรี่ และความปลอดภัยของการใช้อุปกรณ์ชนิดนี้ ปัจจุบันพบว่ามีหลากหลายสาเหตุที่ทำให้คนหันมาสูบบุหรี่ไฟฟ้า โดยเหตุผลหลักที่ทำให้วัยรุ่นเริ่มสูบบุหรี่ไฟฟ้า เพื่อต้องการเข้าสังคมและเป็นพฤติกรรมการเลียนแบบจากคนในสังคมรอบข้าง ซึ่งเป็นการนำกลุ่มคนที่มีอิทธิพลทางความคิด เช่น ผู้ปกครอง ดารานักแสดง เน็ตไอดอล เป็นต้น ผ่านสื่อโฆษณาต่างๆ สื่อโฆษณาล้วนมีอิทธิพลในการเกิดแรงจูงใจต่อผู้ที่ได้รับชมหรือรับฟัง (สถาบันบัณฑิตบริหารธุรกิจศศินทร์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2557) ผลการสำรวจทางเว็บไซต์โฆษณาบุหรี่ที่ขายบุหรี่ไฟฟ้าและน้ำยาบุหรี่ไฟฟ้ามีจำนวนสูงขึ้น โดยการสำรวจพบว่า เว็บไซต์ที่มีการขายบุหรี่ มีจำนวนทั้งสิ้น 497 เว็บไซต์ เมื่อแบ่งประเภทเว็บไซต์ จากการสำรวจเป็น 4 ประเภท คือ 1) เว็บไซต์ E-commerce (N=344) ซึ่งมี 2 แบบย่อยคือ เว็บไซต์สำเร็จรูป (N=284) และเว็บไซต์ไม่สำเร็จรูป (N=60) 2) เว็บท่า/Web Portal (N=19) 3) Social Network (N=11) และ 4) เว็บไซต์อื่นๆ (N=123) ประเภทของบุหรี่เมื่อพิจารณาตามสัดส่วนที่พบมากที่สุด ส่วนใหญ่เป็นบุหรี่ทั่วไป (บุหรี่หรือยาสูบที่ถูกกฎหมายและมีจำหน่ายทั่วไปตามร้านค้า เช่น มาร์ลโบโร แอลแอนด์เอ็ม ชูส เป็นต้น) รองลงมาเป็นบุหรี่ชูรส บุหรี่มวนเอง บุหรี่ไฟฟ้า และบุหรี่ไร้ควัน โดยที่ยี่ห้อหรือแบรนด์ของบุหรี่มีความหลากหลาย ทั้งบุหรี่ในประเทศและบุหรี่ต่างประเทศ กิจกรรมนอกเหนือจากการขายบุหรี่ ส่วนใหญ่เป็นกิจกรรมที่เป็นการให้ข้อมูลสินค้าแก่ผู้บริโภค (Information Giving) และกิจกรรมที่เป็นกระดานสนทนาถาม-ตอบ หรือแลกเปลี่ยนประสบการณ์การใช้สินค้า (Web Board) ส่วนลักษณะการส่งเสริมการขาย (Promo­tional Characteristics) ของสินค้าบุหรี่ พบว่า ส่วนใหญ่มีการโชว์รูปบุหรี่ รองลงมาเป็นการลดราคา และการบริการจัดส่งสินค้าฟรี รวมถึงการแถมสินค้าอื่น และการสาธิตการใช้สินค้า การสำรวจคำเตือนสำหรับเยาวชน พบว่า เว็บไซต์เกือบทั้งหมดไม่มีคำเตือนสำหรับเยาวชน การสำรวจการขายสินค้าบุหรี่ร่วมกับสินค้าประเภทอื่น พบว่า มีการขายสินค้าบุหรี่ร่วมกับสินค้าประเภทอื่นๆ ร้อยละ 22.3 (นรา เทียมคลี, ปิยะรัตน์ นิ่มพิทักษ์พงศ์, ชูรุณี พิชญกุลมงคล, 2555) และพบเห็นสื่อโฆษณาบุหรี่ไฟฟ้า, ทัศนคติที่ดีกับการสูบบุหรี่ไฟฟ้า, สามารถร่วมกันทำนายการสูบบุหรี่ไฟฟ้าของเยาวชนได้ ร้อยละ 35.80 (พงษ์ศักดิ์ อ้นมอย และคณะ, 2565)

          บุุหรี่่ไฟฟ้าสามารถสร้างผลกระทบต่่อระบบต่่าง ๆ ในร่างกาย และเป็นสาเหตุหลักของโรคไม่่ติดต่่อเรื้อรััง จากรายงานภาระโรคจากปัจจัยเสี่ยงของประชากรไทยในปี พ.ศ. 2562 โดยสำนักงานนโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ เมื่อพิจารณาปัจจััยเสี่ยงที่ทำให้เกิดการสูญเสียปีสุขภาวะ (Attributable DALY) ของประชากรไทย พบว่่า การสูบบุหรี่/ยาสูบเป็นสาเหตุของการเสียชีวิตจากโรคที่เกี่ยวข้องถึง 86,364 รายต่อปีหรือร้อยละ 15.6 ของจำนวนการเสียชีวิตทั้งหมด โดยเพิ่มขึ้นจากปี 2557 ร้อยละ 11.2 โดยการสูบบุหรี่ส่งผลให้เกิดการเสียชีวิตด้วยโรคมะเร็็งสูงสุด คือ 22,561 คน (ร้้อยละ 26.1 ของการเสีียชีีวิิตจากบุุหรี่่/ยาสููบทั้งหมด) บุุหรี่/ยาสููบถือว่่าเป็นปัจจััยเสี่ยงอัันดับสองของการสูญเสียปีสุขภาวะของประชากรไทย โดยคิดเป็นร้อยละ 12.0 ของการสูญเสียปีสุขภาวะทั้งหมดของประชากรไทย ทั้งนี้เมื่อจำแนกตามเพศแล้ว พบว่า บุหรี่/ยาสูบเป็นปัจจัยเสี่ยงอันดับหนึ่งที่ก่อให้เกิดความสูญเสียปีสุขภาวะคิิดเป็นร้้อยละ 16.4 ของการสููญเสีียปีสุขภาวะทั้งหมดของเพศชาย และพบในเพศหญิง ร้อยละ 5.54 ของการสูญเสียปีสุขภาวะทั้งหมดของเพศหญิง (กองงานคณะกรรมการควบคุุมผลิิตภััณฑ์์ยาสููบ กรมควบคุุมโรค, 2566) และจากการศึกษาผลกระทบของบุหรี่ไฟฟ้าต่อระบบทางเดินหายใจ ระบบหัวใจและหลอดเลือด และระบบประสาท พบว่า โรคแทรกซ้อนของบุหรี่ไฟฟ้าในระบบต่างๆ ดังนี้ ระบบทางเดินหายใจ ร้อยละ 49 ระบบหัวใจและหลอดเลือด ร้อยละ 13, ช่องปากและฟัน ร้อยละ 18, สมอง ร้อยละ 7, ตับ ร้อยละ 2.9, ผิวหนัง ร้อยละ 2.9 และระบบอื่น ๆ ร้อยละ 19 (พวงพักตร์ พรหมรังษี และสาทริยา ตระกูลศรีชัย, 2563) เพราะมีนิโคตินร่วมกับสารอื่น ๆ ในบุหรี่ไฟฟ้าทำอันตรายต่อทุกระบบของร่างกาย ทั้งระยะสั้นและระยะยาว ทั้งต่อผู้สูบและผู้ไม่สูบรอบข้าง นอกจากผลกระทบต่อสุขภาพยังก่อให้เกิดผลกระทบในวงกว้างทั้งด้านเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม

          การขัับเคลื่อนการดำเนิินงานควบคุมยาสูบในระดับพื้นที่นั้นสอดคล้องกับแผนปฏิบัติการด้านการควบคุุมยาสููบแห่งชาติฉบับที่ 3 พ.ศ. 2565 - 2570 การดำเนินการควบคุมยาสูบเพื่อการป้องกันนักสูบหน้าใหม่ การเฝ้าระวังธุรกิจ ยาสูบและการคุ้มครองสุขภาพของผู้ที่ไม่ได้สูบบุหรี่ในกลุ่มเยาวชนทั้งในและนอกสถานศึกษาของประเทศไทย ซึ่งกรมควบคุมโรคจึงประสานความร่วมมือกับหน่วยงานหรือภาคีเครือข่ายที่เกี่ยวข้องได้ร่วมกันพัฒนานโยบายและกลไกการขับเคลื่อนการป้องกันนักสูบหน้าใหม่ และการดำเนินการให้สถานศึกษาปลอดบุหรี่ตามพระราชบัญญัติควบคุมผลิตภัณฑ์ยาสูบ พ.ศ. 2560 ซึ่งได้เกิดแนวทางการขับเคลื่อนการดำเนินการสถานศึกษาปลอดบุหรี่ (7 มาตรการเพื่อสถานศึกษาปลอดบุหรี่) (กองงานคณะกรรมการควบคุมผลิตภัณฑ์ยาสูบ, 2564) และกระทรวงศึกษาธิการได้ดำเนินงานโครงการสถานศึกษาสีขาวปลอดยาเสพติดและอบายมุขอย่างจริงจังและต่อเนื่อง ตั้งแต่วันที่ 1 เมษายน 2541 ถึงปัจจุบัน โดยบูรณาการแผนงานกับทุกภาคส่วนและระดมทรัพยากรจากทุกหน่วยงานในการจัดทำองค์ความรู้และประสานงานเป็นกลไกขับเคลื่อนงานควบคุมการแพร่ระบาดของยาเสพติดในสถานศึกษาปัจจัยเสี่ยงรอบสถานศึกษาได้ในระดับหนึ่ง (สำนักส่งเสริมกิจการการศึกษา, 2565)