ทายโจ๊กปริศนา

ทายโจ๊กปริศนา คุณค่าการละเล่นเมืองชลบุรี

ทายโจ๊กปริศนาเป็นการละเล่นพื้นบ้านที่ได้รับความนิยมมาอย่างยาวนานและแพร่หลายในพื้นที่ของจังหวัดชลบุรี ดังคำขวัญอำเภอพนัสนิคม จังหวัดชลบุรี ที่กล่าวว่า “พระพนัสบดีคู่บ้าน จักสานคู่เมือง ลือเลื่องบุญกลางบ้าน ตำนานพระรถ-เมรี ศักดิ์ศรีเมืองสะอาด เก่งกาจการทายโจ๊ก”

การละเล่นทายโจ๊ก คือ การเล่นปริศนาร้อยกรองชนิดต่าง ๆ ทั้งโคลง กาพย์ กลอน ฉันท์ ประวัติความเป็นมาของการละเล่นชนิดนี้คาดว่าเกิดขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 4 แรกเริ่มเป็นการละเล่นของคนจีน เรียกว่า “ผะหมี” (ผะ แปลว่า ตี, หมี แปลว่า ปัญหา หรือปริศนา) แล้วคนไทยจึงเลียนรูปแบบการเล่น แต่เปลี่ยนจากโคลงกลอนภาษาจีนมาใช้ร้อยกรองภาษาไทย เป็นที่นิยมเล่นในหมู่ราษฎรและเจ้านายในราชสำนัก

ชาวชลบุรีเดิมเรียกการละเล่นนี้ว่า “ปริศนากวี” ส่วนคำว่า “โจ๊ก” นั้นมาจากผู้ช่วยในการละเล่นคนหนึ่งแต่งตัวเป็นตัวตลกแบบตัวโจ๊กเกอร์ สร้างความสนใจสนุกสนานให้คนดูเป็นอย่างมาก จึงได้ทำเช่นนั้นเรื่อยมาทุกครั้งที่มีการเล่น จนเป็นที่รู้จักในหมู่ผู้เล่นทั่วไป เวลาไปเล่นหรือไปดูก็จะพูดว่าไปเล่นโจ๊ก ไปดูโจ๊ก กลายเป็นเรียกการละเล่นชนิดนี้ว่า “โจ๊ก” ติดปากเรื่อยมา

บรรยากาศการละเล่นทายโจ๊ก เนื่องในวันวิสาขบูชา ประจำปี 2567 ณ หอพระพุทธสิหิงค์ จังหวัดชลบุรี

บรรยากาศในการเล่น ทายโจ๊ก มักจะเป็นไปอย่างคึกคัก เพราะเป็นการละเล่นที่ให้ความบันเทิงกับคนทุกเพศ ทุกวัยสามารถสนุกสนานได้ทั้งผู้เล่นและผู้ชม “นายโจ๊ก” หรือผู้ที่แต่งคำกลอนปริศนาจะเขียนคำกลอนปริศนาแต่ละบทลงบนแผ่นกระดาษ แล้วนำมาแขวนเรียงรายไว้บนราว ลักษณะคล้ายราวตากผ้า เปิดโอกาสให้คนทั่วไปที่สนใจได้ร่วมสนุกในการทายปริศนา โดยไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายใดๆ หากทายถูกจะได้รับความภาคภูมิใจและของใช้เล็ก ๆ น้อย ๆ เช่น สมุด ปากกา สบู่ ยาสีฟัน ขันน้ำ เป็นรางวัลภาพบรรยากาศการละเล่นทายโจ๊กที่สนุกสนาน โดยคุณนิดหน่อย

บรรยากาศการละเล่นทายโจ๊กที่สนุกสนาน โดยคุณนิดหน่อย

บรรยากาศการละเล่นทายโจ๊ก ณ โรงเรียนชลกันยานุกูล

คำกลอนปริศนาในการเล่นทายโจ๊กนั้น แต่ละบทจะมีอยู่ 4 บรรทัด แต่ละบรรทัดจะมีปริศนาซ่อนอยู่ 1 ข้อ คำตอบของปริศนาแต่ละข้อจะมีความเกี่ยวข้องพ้องเสียงกันในลักษณะต่าง ๆ เช่นพ้องเสียงพยางค์หน้า (เรียกว่าโจ๊กพ้องคำหน้า) พ้องเสียงพยางค์หลัง (เรียกว่าโจ๊กพ้องคำหลัง) ในกรณีที่มีคำตอบพยางค์เดียวอาจพ้องเสียงในพยัญชนะต้น หรือพ้องเสียงสระ (เรียกว่าโจ๊กพ้องคำเดี่ยว) นอกจากคำตอบของแต่ละบรรทัดจะมีความเกี่ยวข้องพ้องเสียงกันในลักษณะต่าง ๆ แล้ว แต่ละคำตอบต้องมีพยางค์เท่ากันอีกด้วย ดังตัวอย่าง

ตัวอย่างปริศนา (โจ๊กพ้องคำหน้า 5 พยางค์)

ร้องร่ำ คุณลำไย (คำตอบคือ ลูกนก สุภาพร)

เคยนั่งใน ดวงใจแห้ว (คำตอบคือ ลูกน้ำ พาเมล่า)

กิ่งโพยม ยังพราวแพรว (คำตอบคือ ลูกเกด เมธินี)

บีบไม่แคล้ว คงวางวาย (คำตอบคือ ลูกไก่ในกำมือ)

ตัวอย่างโจ๊กปริศนารูปแบบต่าง ๆ ประกอบการจัดกิจกรรม ณ โรงเรียนชลกันยานุกูล

การละเล่นทายโจ๊กนี้นอกจากจะทำให้ผู้เล่นได้รับความสนุกสนานเพลิดเพลิน ลับสมองประลองไหวพริบแล้วยังทำให้ผู้เล่นเกิดความรักในภาษาไทยและความรู้เรื่องบทร้อยกรองในรูปแบบต่าง ๆ และสามารถใช้เล่นเป็นเกมเพื่อสร้างบรรยากาศความสนุกสนานในการเรียนและบูรณาการกับความเป็นท้องถิ่นหรือชุมชนของตนเองได้