มหาเศวตฉัตร เครื่องเบญจราชกกุธภัณฑ์อันเป็นมงคล
พระมหาเศวตฉัตร พระราชพิธีบรมราชาภิเษก พุทธศักราช ๒๕๖๒
ที่มา : ฝ่ายจดหมายเหตุและพิพิธภัณฑ์ หอสมุดและคลังความรู้ มหาวิทยาลัยมหิดล
พระเศวตฉัตร เดิมแต่โบราณมา พระมหากษัตริย์ทรงประดับด้วยพระเศวตฉัตรเพียงหกชั้น อันหมายถึงสวรรค์ฉกามาพจรทั้งหก และเมื่อเพิ่มพระเศวตฉัตรเป็นเก้าชั้นน่าจะหมายรวมถึงสวรรค์ชั้นพรหมโลกด้วย
พระมหาเศวตฉัตร หรือนพปฎลมหาเศวตฉัตร เป็นฉัตรทำด้วยผ้าขาวลดหลั่นกัน ๙ ชั้น แต่ละชั้นมีระบายขลิบทองแผ่ลวดซ้อนกัน ๓ ชั้น ใช้ปักหรือแขวน ประดิษฐานเหนือพระแท่นราชบังลังก์ในพระที่นั่งสำคัญต่าง ๆ เหนือพระแท่นราชบรรจถรณ์ หรือเหนือที่ประทับในพระราชพิธีสำคัญต่าง ๆ เป็นเครื่องประกอบพระราชอิสริยยศสำหรับพระมหากษัตริย์ที่ผ่านพระราชพิธีบรมราชภิเษกแล้ว นอกจากนั้นยังมีสัตปฎลเศวตฉัตร (ฉัตร ๗ ชั้น) เบญจปฎลเศวตฉัตร (ฉัตร ๕ ชั้น) ฉัตรขาว ๓ ชั้น เป็นต้น สำหรับประกอบพระอิสริยยศและอิสริยยศต่าง ๆ ลดหลั่นกันไป
ฉัตรมีที่มาจากร่มที่เป็นเครื่องประกอบเกียรติยศของกษัตริย์หรือแม่ทัพ ในการสงครามเมื่อรบชนะจะมีการยึดร่มของแม่ทัพฝ่ายตรงข้ามเพื่อประดับบารมี เป็นที่มาของการใช้ฉัตรเพื่อแสดงถึงพระบรมเดชานุภาพของพระมหากษัตริย์ที่มีชัยชนะเหนือกษัตริย์อื่น ๆ ทั้ง ๘ ทิศ และรวมกับของพระองค์เองอีก ๑ พระมหาเศวตฉัตรจึงมี ๙ ชั้น ดังที่เราเห็นในปัจจุบัน
พระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว พุทธศักราช ๒๕๖๒
ที่มา : ฝ่ายจดหมายเหตุและพิพิธภัณฑ์ หอสมุดและคลังความรู้ มหาวิทยาลัยมหิดล
พระมหาเศวตฉัตรสำคัญในปัจจุบันมี ๑๐ แห่ง ที่ทรงจุดเทียนชนวนพระราชทานเจ้าพนักงานเชิญไปบูชา ในการพระราชพิธีบรมราชาภิเษกครั้งนี้ ได้แก่
๑) พระมหาเศวตฉัตร กางกั้นเหนือพระที่นั่งพุดตานกาญจนสิงหาสน์ ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย
๒) พระมหาเศวตฉัตร กางกั้นเหนือพระที่นั่งภัทรบิฐ ณ พระที่นั่งไพศาลทักษิณ
๓) พระมหาเศวตฉัตร กางกั้นเหนือพระแท่นราชบรรจถรณ์และพระเครื่องพระสำอาง ณ พระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน (มี ๒ องค์)
๔) พระมหาเศวตฉัตร กางกั้นเหนือพระแท่นราชบัลลังก์ประดับมุก ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท
๕) พระมหาเศวตฉัตร กางกั้นเหนือพระที่นั่งพุดตานถม ณ พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท
๖) พระมหาเศวตฉัตร กางกั้นเหนือพระแท่นราชบัลลังก์ ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม
๗) พระมหาเศวตฉัตร กางกั้นเหนือพระที่นั่งกง ณ พระที่นั่งอัมพรสถาน
๘) พระมหาเศวตฉัตร กางกั้นเหนือพระแท่นราชบัลลังก์ ณ พระที่นั่งวโรภาษพิมาน พระราชวังบางปะอิน
๙) พระมหาเศวตฉัตร กางกั้นเหนือพระบรมรูปสมเด็จพระบูรพมหากษัตราธิราชเจ้า ณ ปราสาทพระเทพบิดร
๑๐) พระมหาเศวตฉัตร กางกั้นเหนือพระแท่นมนังคศิลาอาสน์ ณ พิพิธภัณฑ์วัดพระศรีรัตนศาสดาราม
พระมหาเศวตฉัตรหรือพระนพปฎลมหาเศวตฉัตร เป็นฉัตร ๙ ชั้น เป็นเครื่องราชกกุธภัณฑ์ที่สำคัญยิ่งกว่าราชกกุธภัณฑ์อื่น ๆ แต่เดิมในพระราชพิธีบรมราชาภิเษกของพระมหากษัตริย์ของไทยบางรัชกาลมิได้กล่าวรวมพระมหาเศวตฉัตรเป็นเครื่องราชกกุธภัณฑ์ด้วย เพราะฉัตรเป็นของใหญ่โตมีปักอยู่แล้วเหนือพระที่นั่งภัทรบิฐ จึงถวายธารพระกรแทน จนถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
บรรณานุกรม
พิชญา สุ่มจินดา. (๒๕๖๒). พระนพปฎลมหาเศวตฉัตร เครื่องสูงประกอบพระบรมราชอิสริยยศ ตอนที่ ๑. สืบค้นจาก https://www.silpa-mag.com/news/article_11476
เศรษฐเนตร มั่นใจจริง. (๒๕๖๓). กกุธภัณฑ์. สืบค้นจาก https://www.finearts.go.th/main/view/33129-กกุธภัณฑ์
ฝ่ายจดหมายเหตุและพิพิธภัณฑ์ หอสมุดและคลังความรู้ มหาวิทยาลัยมหิดล. (๒๕๖๒). พระมหาเศวตฉัตร. สืบค้นจาก https://museum.li.mahidol.ac.th/th/royalcoronation2019/index.php/details-of-the-royal-ceremony-02/
