“ผมขอบวชให้แม่แทนพี่เสก ขอผมเป็นลูกชายแม่อีกคนนะ”

เมื่อวันที่ 17 กรกฎาคม 2567 ค่ายภาพยนตร์ยักษ์ใหญ่ของไทยอย่าง GDH ได้ปล่อยตัวอย่างภาพยนตร์ (trailer) เรื่องใหม่ล่าสุดอย่าง ‘วิมานหนาม’ (The Paradise of Thorns) ออกสู่สายตาผู้ชม โดยเนื้อเรื่องเล่าถึงคู่รักเกย์อย่าง ‘ทองคำ’ และ ‘เสก’ ที่ลงทุนลงแรงสร้างสวนทุเรียนขึ้นมาในจังหวัดแม่ฮ่องสอน แต่แล้ววันหนึ่งเสกกลับเสียชีวิตลงอย่างกะทันหัน ทำให้ทรัพย์สินทั้งหมดตกเป็นของ ‘แสง’ แม่ของเสกที่ย้ายมาอยู่พร้อมกับลูกสาวบุญธรรมอย่าง‘โหม๋’ และคนสวน โดยที่ทองคำไม่มีสิทธิ์ในทรัพย์สินที่เขากับเสกร่วมกันสร้างขึ้นแม้แต่น้อย เนื่องจากกฎหมายสมรสเท่าเทียมยังไม่ได้รับการยอมรับ ดังนั้น ทองคำจึงต้องคิดหาวิธีในการทวงคืนสิทธิครอบครองในสวนทุเรียนแห่งนี้มาให้ได้

จากความยาวของตัวอย่างประมาณ 2 นาทีกว่า ไม่เพียงแต่จะทำให้ผู้ชมเห็นถึงความขัดแย้งบนความไม่เท่าเทียมเท่านั้น แต่ภาพยนตร์ยังได้สอดแทรก ‘ประเพณี’ ของชาวแม่ฮ่องสอน นั่นคือประเพณี ‘ปอยส่างลอง’ หรือ ‘บวชลูกแก้ว’ เข้ามาด้วย ดังจะเห็นได้ว่าในนาทีที่ 1.38 ตัวละคร ‘ทองคำ’ แต่งหน้างดงามและแต่งตัวสดใส พร้อมกับพูดว่า “ผมขอบวชให้แม่แทนพี่เสก ขอผมเป็นลูกชายแม่อีกคนนะ” พร้อมกันนั้นภาพได้ตัดสลับไปที่พิธีแห่รอบพระธาตุ ก่อนจะเป็นฉากที่แม่ของเสกและลูกสาวบุญธรรมก้มลงกราบทองคำ พร้อมกันนั้นได้พูดว่า “มึงเอาใจทำดีให้ตาย แม่เขาก็ไม่ยกให้มึงหรอก” จุดนี้ ภาพยนตร์ได้หยิบยกเอาคติความเชื่อจากประเพณีปอยส่างลอง มาใช้เป็นส่วนหนึ่งของการสร้างพฤติกรรมการแก้แค้นเอาคืนของทองคำ โดยทองคำต้องการทำหน้าที่ลูกชายที่ดีแทนเสกผ่านการบวชเพื่อเอาชนะใจแม่ ตามคติความเชื่อที่ว่า การบวชปอยส่างลองได้อานิสงส์มาก และอานิสงส์ที่ลูกชายได้สร้างนี้จะส่งผลให้บิดามารดาขึ้นสวรรค์

หากเท้าความไปถึงรายละเอียดของปอยส่างลองหรือบวชลูกแก้ว จะเห็นได้ว่าประเพณีนี้มีรายละเอียดและที่มาอันน่าสนใจ กล่าวคือ เป็นประเพณีที่สำคัญของชาวไทใหญ่ที่พบในจังหวัดแม่ฮ่องสอนและเชียงใหม่เป็นหลัก มักจัดขึ้นประมาณ 3-5 วันในช่วงเดือนมีนาคมถึงเดือนพฤษภาคม สำหรับความหมายของชื่อประเพณีนี้นั้น คำว่า ‘ปอย’ หมายถึง งานหรือประเพณี คำว่า ‘ส่าง’ เป็นภาษาไทใหญ่ บ้างก็ว่ากร่อนเสียงมาจาก ‘ส่างหรือขุนสาง’ อันหมายถึงพระพรหม บ้างก็ว่ามาจากคำว่า ‘เจ้าสาง’ อันหมายถึงสามเณร ส่วนคำว่า ‘ลอง’ หรือ ‘อลอง’หมายถึงพระโพธิสัตว์ หน่อพุทธางกูร หรือรัชทายาท เมื่อนำแต่ละคำมารวมกันแล้ว ประเพณีปอยส่างลองจึงเป็นการบรรพชาสามเณรที่มีอายุตั้งแต่ 12 ปีขึ้นไป โดยเชื่อกันว่า อานิสงส์อันยิ่งใหญ่จากการบวชปอยส่างลอยนี้จะส่งผลให้บิดามารดาขึ้นสวรรค์ และเป็นกุศโลบายให้สามเณรได้ศึกษาพระธรรม

ที่มาของประเพณีปอยส่างลองไม่ปรากฏอย่างชัดเจนนัก โดยมากมาจากตำนานและความเชื่อหลากหลายแห่งที่สืบทอดต่อกันมา ตำนานหนึ่งสัมพันธ์กับการแต่งตัวของส่างลองหรือผู้บวช กล่าวคือ เมื่อครั้งพุทธกาล พระพุทธเจ้าเสด็จขึ้นไปโปรดพระมารดาบนสรวงสวรรค์ และกลับลงมาที่เมืองมนุษย์พร้อมกับเทพ 4 ตน เทวดา 2 ตน และนางฟ้า 2 ตน เนื่องจากเทพเหล่านั้นคิดว่าเมืองมนุษย์ต้องสนุกสนานมาก จึงแต่งกายสวยงาม สวมชฎามงกุฎ และฟ้อนรำร่วมกันกับมนุษย์ เป็นเหตุให้เมื่อต้องจัดพิธีปอยส่างลองขึ้น จะจัดให้ส่างลองหรือผู้บวชแต่งกายอย่างสวยงามตามตำนาน

ส่วนอีกสองตำนานสัมพันธ์กับคติการจัดประเพณีปอยส่างลอง กล่าวคือ ตำนานหนึ่งอ้างอิงมาจากพุทธประวัติตอนที่พระนางยโสธราให้พระราหุลทูลขอราชบัลลังก์จากพระพุทธเจ้า แต่พระพุทธเจ้าพระราชทานอริยทรัพย์โดยให้พระราหุลบรรพชา ในจุดนี้ได้สืบต่อมาเป็นที่มาของประเพณีปอยส่างลองที่ว่า การบรรพชาเป็นสามเณรนั้นเป็นไปเพื่อศึกษาหลักธรรมและทดแทนคุณบิดามารดา ส่วนอีกตำนานหนึ่งอ้างอิงมาจากพุทธประวัติตอนที่พระพุทธเจ้าสละทรัพย์สมบัติเพื่อออกค้นหาอริยทรัพย์ทางธรรม เป็นที่มาของการสมมติส่างลองให้เป็นเจ้าชายในวรรณะกษัตริย์ที่สุดท้ายได้สละทรัพย์สมบัติสู่ทางธรรม

สำหรับลำดับการจัดประเพณี ในขั้นแรกเจ้าบ้านจะจัดทำกำหนดการ ส่งคนไปบอกบุญตามบ้านต่าง ๆ และนำเทียนไปแจกจ่าย จึงเรียกว่าขั้นตอนนี้ว่า ‘ตกเทียน’ ซึ่งชาวบ้านที่ได้รับเชิญก็จะขนของมาร่วมทำบุญตามศรัทธา เมื่อถึงวันงาน ‘ส่างลอง’ ผู้บวชเณร จะมีพี่เลี้ยงคอยดูแลอย่างน้อย 3 คน เรียกว่า ‘ตะแปส่างลอง’ เริ่มด้วยการโกนผมของส่างลอง แต่ไม่โกนคิ้ว ต่อมาจึงค่อยแต่งกายอย่างสวมงาม แต่งหน้าอย่างจัดจ้านให้มีสง่าราศี และสวมเครื่องประดับที่มีค่าอย่างสร้อยคอ แหวน หรือกำไล รวมทั้งใช้ผ้าโพกศีรษะอย่างพม่า จากนั้นจะมีขบวนแห่ส่างลองซึ่งบรรเลงด้วยฆ้องชุดของชาวไต ฉาบ และกลองอย่างสนุกสนานคึกครื้น ตะแปส่างลองจะนำส่างลองไปสักการะสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ ญาติผู้ใหญ่ที่เคารพนับถือ และบุคคลสำคัญในชุมชนเพื่อแสดงความเคารพนับถือและรับศีลรับพร

วันที่สองเรียกว่า ‘วันแห่ครัวหลู่’ หรือ ‘วันแห่โคหลู่’ ซึ่งเป็นวันแห่เครื่องปัจจัยไปตามถนนต่าง ๆ โดยในขั้นตอนนี้ จะเปรียบเสมือนกับส่างลองเป็นรัชทายาท ส่างลองจะต้องขี่คอตะแปส่างลอง และใช้ร่มทาสีทองที่เรียกว่า ‘ร่มทีคำ’ ถือบังแดด และห้ามให้เท้าแตะพื้น ช่วงเย็นมีพิธี ‘ฮ้องขวัญส่างลอง’ ซึ่งเป็นพิธีสวดคำขวัญเพื่อให้เห็นถึงบุญคุณของบิดามารดา จากนั้นญาติมิตรของส่างลองก็จะมาร่วมอวยพรและสังสรรค์กันที่บ้าน

วันที่สามเรียกว่า ‘วันหลู่’ เป็นวันบรรพชาสามเณร โดยจะต้องถวายเครื่องปัจจัยไทยทาน อาราธนาศีล และเปลี่ยนเครื่องแต่งกายจากชุดส่างลองมาเป็นผ้าไตร หลังจากนั้นส่างลองจะบวชเป็นระยะเวลา 15 วัน – 1 เดือนจึงจะสึกออกมา

ประเพณีปอยส่างลองนี้ได้กระทำสืบต่อกันมาอย่างยาวนาน กระทั่งได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกทางวัฒนธรรมประจำปี พ.ศ. 2561 และล่าสุดได้รับการพูดถึงเป็นวงกว้างอีกครั้งจากการถูกนำมาเป็นส่วนหนึ่งของภาพยนตร์ น่าสนใจว่า ภาพยนตร์เรื่อง ‘วิมานหนาม’ จะนำเสนอประเพณีนี้ออกมาในรูปแบบใด และส่งผลต่อเส้นเรื่องหรือพฤติกรรมของตัวละครมากน้อยเพียงใด ในส่วนนี้ผู้ชมคงต้องไปติดตามในภาพยนตร์ตัวเต็มต่อไป อย่างไรก็ตาม สิ่งหนึ่งที่แสดงให้เห็นเด่นชัดคือ ผู้สร้างภาพยนตร์ไทยได้หยิบจับเอาประเพณีวัฒนธรรมท้องถิ่นมาประยุกต์เข้ากับการเล่าเรื่องในบริบทของยุคสมัยใหม่ได้เป็นอย่างดี และทำให้ผู้ชมบางส่วนหันมาสนใจประเพณี ‘ปอยส่างลอง’ กันมากขึ้นอีกด้วย

แหล่งอ้างอิง

เชียงใหม่นิวส์. (9 มีนาคม 2562). งานประเพณีปอยส่างลอง มนต์เสน่ห์ของศิลปะ ประเพณี วัฒนธรรม อันล้ำค่า

และยิ่งใหญ่ของชาวไทใหญ่. https://www.chiangmainews.co.th/page/archives/936521

ธนิสร หลักชัย. (27 เมษายน 2562). “ส่างลอง” เจ้าชายองค์น้อยแห่งบ้านผาบ่อง. Art of Traveler.

https://www.artoftraveler.com/2019/04/27/poisanglongmaehongson/

ธันวดี สุขประเสริฐ. (12 มกราคม 2559). ปอยส่างลอง. ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน).

https://rituals.sac.or.th/detail.php?id=12

ศุภกิตติ์ คุณา. (5 เมษายน 2567). ปอยส่างลอง งานบวชพลังศรัทธาแห่งความเชื่อของชาวไทใหญ่. SDNthailand.

https://sdnthailand.com/blog_post/poysanglong

อริสรา คงประเสริฐ. (ม.ป.ป.). บวชลูกแก้วหรือปอยส่างลอง. หอจดหมายเหตุแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระ

นางเจ้าฯ เชียงใหม่.https://www.finearts.go.th/chiangmaiarchives/view/