ปีใหม่ม้ง : ภาพถ่ายจากบันทึกภาคสนามของ ฮันส์ มานน์ดอร์ฟ

          เทศกาล  ‘น่อ เป๊ เจ่า’ หรือ วันขึ้นปีใหม่ของชาวม้งจะเริ่มตั้งแต่เดือนธันวาคม – มกราคม โดยแต่ละหมู่บ้านจะจัดงานฉลองวันขึ้นปีใหม่ไม่ตรงกัน จึงเป็นช่วงที่ชาวบ้านจะถือโอกาสไปเยี่ยมญาติพี่น้องต่างหมู่บ้านหรือต่างถิ่น การที่ชาวบ้านจะกำหนดจัดงานฉลองวันขึ้นปีใหม่แต่ละหมู่บ้านนั้น ขึ้นอยู่กับการเก็บเกี่ยวข้าวของชาวบ้านเป็นสำคัญ เมื่อเก็บเกี่ยวข้าวเสร็จเรียบร้อยแล้ว คณะกรรมการหมู่บ้านจะปรึกษาหารือเพื่อกำหนดจัดงานฉลองวันขึ้นปีใหม่

          ในการเตรียมตัวฉลองวันขึ้นปีใหม่ ผู้หญิงจะเตรียมตัดเย็บเสื้อผ้าให้สมาชิกในครอบครัว ส่วนผู้ชายจะเตรียมฟืนไว้สำหรับหุงต้ม และเตรียมหมูสำหรับทำอาหารเลี้ยงญาติพี่น้อง ส่วนกรรมการของหมู่บ้านจะให้หนุ่มสาวฝึกซ้อมการฟ้อนรำ โดยจัดเป็นกลุ่มๆ ไว้เพื่อแสดงงานฉลองปีใหม่ทุกคืน

          การจัดงานฉลองปีใหม่จะมีการเล่นโยนลูกช่วงของหนุ่มสาว โดยหญิงสาวจะวานเพื่อนหญิงนำลูกช่วง ซึ่งทำด้วยผ้าสีดำ เย็บเป็นลูกช่วงขนาดเท่ากำปั้น ใช้เศษผ้ายัดไส้ไปมอบให้แก่ชายหนุ่มที่ตนประสงค์เล่นด้วย เมื่อชายหนุ่มรับลูกช่วงนั้นแล้ว ชายหนุ่มจะเดินค้นหาหญิงสาวเจ้าของผ้าและจะจับคู่โยนลูกช่วงเล่นกัน โดยฝ่ายหญิงจะอยู่แถวหนึ่ง ฝ่ายชายอยู่ในแถวตรงข้ามฝ่ายหญิง การเล่นลูกช่วงนี้ เปิดโอกาสให้หนุ่มสาวสามารถเกี้ยวพาราสีในที่สาธารณะได้  ถ้าหนุ่มสาวคู่ใดไม่พอใจกันจะรับลูกช่วงอย่างไม่เต็มใจ ด้วยการทำให้หล่นหรือแกล้งโยนไม่ให้รับได้ ถ้าคู่ใดพอใจกัน จะนัดหมายกันมาเที่ยวงานตอนกลางคืน ซึ่งตอนกลางคืนจะมีการประกวดการฟ้อนรำของหญิงสาว หนุ่มนั้นจะเล่นดนตรี ร้องเพลงทุกคืนตลอดงาน

         ชุดภาพผลงานการสำรวจข้อมูลภาคสนามของ ฮันส์ มานน์ดอร์ฟ (Hans Manndorff) ในการเก็บข้อมูลวิถีชีวิตของกลุ่มชาติพันธุ์ในพื้นที่สูง ได้บันทึกภาพกิจกรรมปีใหม่ของกลุ่มชาติพันธุ์ม้ง ที่บ้านห้วยหลวง จังหวัดตาก ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่ชาวบ้านกำลังจัดงานเฉลิมฉลองเทศกาลปีใหม่ ราวเดือนธันวาคม พ.ศ. 2508 เป็นบรรยากาศที่ชาวบ้านได้ออกมาสังสรรค์ และทำกิจกรรมต่าง ๆ ร่วมกันบริเวณลานหมู่บ้าน

ภาพที่ 1 ชาวเขาในภาคเหนือ
ช่วงเดือน ธ.ค. 1965 บ้านห้วยหลวง จ.ตาก ในช่วงวันขึ้นปีใหม่ บรรดาหนุ่มสาวชาวม้งต่างพากันออกมาเล่นลูกช่วงที่ลานของหมู่บ้าน

หมายเหตุ : จาก https://db.sac.or.th/anthroarchives/collection_HM/20100708160802.jpg

ภาพที่ 2 ชาวเขาในภาคเหนือ
ช่วงเดือน ธ.ค. 1965 บ้านห้วยหลวง จ.ตาก ในช่วงวันขึ้นปีใหม่ บรรดาหนุ่มสาวชาวม้งต่างพากันออกมาเล่นลูกช่วงที่ลานของหมู่บ้าน

หมายเหตุ : จาก https://db.sac.or.th/anthroarchives/collection_HM/20100708161023.jpg

ภาพที่ 3 ชาวเขาในภาคเหนือ

ช่วงเดือน ธ.ค. 1965 บ้านห้วยหลวง จ.ตาก ในช่วงวันขึ้นปีใหม่ บรรดาหนุ่มสาวชาวม้งต่างพากันออกมาเล่นลูกช่วงที่ลานของหมู่บ้าน

หมายเหตุ : จาก https://db.sac.or.th/anthroarchives/collection_HM/20100708160843.jpg

ภาพที่ 4 ชาวเขาในภาคเหนือ

ช่วงเดือน ธ.ค. 1965 บ้านห้วยหลวง จ.ตาก ในช่วงวันขึ้นปีใหม่ บรรดาหนุ่มสาวชาวม้งต่างพากันออกมาเล่นลูกช่วงที่ลานของหมู่บ้าน

หมายเหตุ : จาก https://db.sac.or.th/anthroarchives/collection_HM/20100708160931.jpg

ภาพที่ 5 ชาวเขาในภาคเหนือ

ช่วงเดือน ธ.ค. 1965 บ้านห้วยหลวง จ.ตาก บรรยากาศงานวันขึ้นปีใหม่ของชาวม้ง ในภาพจะเห็นหมูซึ่งเป็นสัตว์เลี้ยงของชาวม้งกำลังเดินไปมา ในลานของหมู่บ้าน

หมายเหตุ : จาก https://db.sac.or.th/anthroarchives/collection_HM/20100708160222.jpg

ภาพที่ 6 ชาวเขาในภาคเหนือ

ช่วงเดือน ธ.ค. 1965 บ้านห้วยหลวง จ.ตาก บรรยากาศงานวันขึ้นปีใหม่ของชาวม้ง ชายชาวม้งกำลังเป่าเฆ่ง (แคน) พร้อมกับเต้นรำ

หมายเหตุ : จาก https://db.sac.or.th/anthroarchives/collection_HM/20100708162404.jpg

ฮันส์ มานน์ดอร์ฟ (Hans Manndorff) นักมานุษยวิทยาชาวออสเตรีย ซึ่งในภายหลังได้รับตำแหน่งผู้อำนวยการพิพิธภัณฑ์ชาติพันธุ์วิทยาในกรุงเวียนนา ได้เดินทางเข้ามาทำงานในประเทศไทยในนามขององค์การสหประชาชาติว่าด้วยการวิจัยและโครงการพัฒนาบนพื้นที่สูงทางภาคเหนือของประเทศไทย ในโครงการ “สำรวจสภาพสังคมและเศรษฐกิจของชาวเขาบางกลุ่มทางภาคเหนือของประเทศไทย” ระหว่างปี  พ.ศ. 2504-2505  ด้วยทุนสนับสนุนจากรัฐบาลไทย ภายใต้การดำเนินการของกรมประชาสงเคราะห์ กระทรวงมหาดไทย เพื่อบันทึกกิจกรรมทางเศรษฐกิจ สังคม และพิธีกรรมของกลุ่มชาติพันธุ์บนพื้นที่สูง จำนวน 5 กลุ่ม ได้แก่ ลีซู ละหู่ อาข่า ม้ง และเมี่ยน ในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่ เชียงราย และตาก ทั้งนี้ ฮันส์ มานน์ดอร์ฟ ยังได้การทำวิจัยต่อเนื่องในช่วง พ.ศ.2506-2508 ในบริเวณภาคเหนือของประเทศไทย ลาว และเมียนมา ด้วยการสนับสนุนจากมูลนิธิเอเชีย (Asia Foundation)  ช่วงท้ายของการทำงานภาคสนาม เขาได้จัดทำภาพยนตร์สารคดีเพื่อบันทึกเหตุการณ์ ประเพณี และพิธีกรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ภายใต้การสนับสนุนของ IWF (Institut für den Wissenschaftlichen Film / Institute for Scientific Film)

ชุดเอกสารจดหมายเหตุส่วนบุคคลของ ฮันส์ มานน์ดอร์ฟ ประกอบด้วย ภาพถ่ายการสำรวจข้อมูลภาคสนามในช่วงปี 2504 – 2508 กว่า 800 ระเบียน  พร้อมให้บริการในรูปแบบออนไลน์ สามารถเข้าถึงได้ที่ ชุดเอกสารจดหมายเหตุส่วนบุคคล ฮันส์ มานน์ดอร์ฟ   หรือเข้าชมชุดเอกสารจดหมายเหตุส่วนบุคคลอื่น ๆ ที่ ฐานข้อมูลจดหมายเหตุมานุษยวิทยา https://db.sac.or.th/anthroarchives

ข้อมูลอ้างอิง

Anja Sattelmacher, Mario Schulze, and Sarine Waltenspül. (2021).  Introduction: Reusing Research Film and the Institute for Scientific Film. Isis,112(2), 291–298. https://www.journals.uchicago.edu/doi/full/10.1086/714823.

THE STANDARD TEAM. (27.ธ.ค.2565). เครือข่ายม้ง 12 หมู่บ้าน จังหวัดเชียงใหม่ จัดงานประเพณีปีใหม่ม้ง ‘น่อ เป๊ เจ่า’. THE STANDARD. https://thestandard.co/hmong-new-year.

Trupp Alexander, Butratana Kosita. Images of Hans Manndorff's Anthropological Research on the 'Hill Tribes' of Northern Thailand (1961-1965). ASEAS - Austrian Journal of South-East Asian Studies, 2 (2009) 2, 153-161. https://www.ssoar.info/ssoar/handle/document/36288

วิภาวดี โก๊ะเค้า. (ม.ป.ป). ฮันส์ มานน์ดอร์ฟ. จดหมายเหตุมานุษยวิทยา.https://db.sac.or.th/anthroarchives/collection_grid.php?c_id=37

สุนีย์ ประสงค์บัณฑิต. (17 มี.ค.2559). วันขึ้นปีใหม่ม้ง. ประเพณีท้องถิ่นในประเทศไทย. https://rituals.sac.or.th/detail.php?id=66.