กระต่ายขูดมะพร้าว หรือบางท้องถิ่นเรียกว่า เหล็กขูด กอแร กอแฆ งอง งองขูดมะพร้าว แมวขูด ชื่อกระต่ายขูดมะพร้าวสันนิษฐานว่ามาจากแผ่นเหล็กที่มีลักษณะเป็นซี่ ๆ แหลมคม และคล้ายฟันของกระต่าย ซึ่งเป็นส่วนที่ใช้สำหรับขูดเนื้อมะพร้าว เพื่อให้ได้น้ำกะทิก่อนนำไปเป็นส่วนประกอบในการทำอาหารไทยทั้งอาหารคาวและอาหารหวาน กระต่ายขูดมะพร้าวมักทำมาจากไม้เนื้ออ่อน เช่น ไม้จากต้นกระท้อน เนื่องจากมีคุณสมบัติที่เหมาะแก่การแกะขึ้นรูปทรง และเนื้อไม้ไม่แตกหักง่าย องค์ประกอบของกระต่ายของมะพร้าวเกือบทุกภูมิภาคมักจะสะท้อนจารีตที่ยึดถือ เช่น กระท้ายขูดมะพร้าวของทางภาคใต้จะมีการกำหนด “ส่วนหัว และส่วนหาง” เพื่อสะท้อนบทบาทหน้าที่ และการให้ความสำคัญต่อการปฏิบัติตัวในสังคม
ส่วนประกอบของกระต่ายขูดมะพร้าวจะประกอบไปด้วย ส่วนหัวที่มีแผ่นเหล็กที่ยื่นออกเพื่อขูดเนื้อมะพร้าว และส่วนที่ใช้ในการนั่งขูดหรือส่วนท้ายที่มีลักษณะแบบม้านั่งจะเป็นรูปแบบที่สามารถพบได้โดยทั่วไป การขูดมะพร้าวผู้ขูดมะพร้าวจะต้องนั่งบนตัวกระต่ายและโน้มตัวไปข้างหน้าเล็กน้อย และใช้มือจับที่มะพร้าวที่ผ่าครึ่งแล้วขูดกับแผ่นเหล็กฟันของกระต่าย และหมุนเพื่อให้ได้เนื้อมะพร้าวเป็นฝอยๆ เมื่อนำไปคั้นจะทำให้ได้น้ำกะทิเพื่อนำไปประกอบอาหาร
ภาพ กระต่ายขูดมะพร้าวที่พบได้ทั่วไป
ภาพ กระต่ายขูดมะพร้าวรูปคน และรูปกระบือ
ภาพ กระต่ายขูดมะพร้าวรูปลักษณ์ตัวสิงห์ ที่มา https://thaiartisan.org/article/3
ในบางพื้นที่กระต่ายขูดมะพร้าวอาจจะมีการแกะสลักเป็นลวดลายต่าง ๆ เป็นรูปลักษณะคล้ายคน แมว กระต่าย หนู สิงห์ เป็นต้น เพื่อสะท้อนถึงศิลปะ ความประณีตของการแกะสลัก และบ่งบอกถึงฐานะทางสังคม ดังเช่นในภาคใต้มักนิยมแกะสลักเป็นรูปสิงห์ เนื่องจากถือว่าสิงห์คือตัวแทนของความสง่างาม ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธรได้จัดแสดงกระต่ายขูดมะพร้าวเอาไว้ที่นิทรรศการช่างคิด เพื่อแสดงให้เห็นถึงเครื่องมือ เครื่องใช้ที่แสดงให้เห็นวัฒนธรรมการสร้างสรรค์ของมนุษย์
กระต่ายขูดมะพร้าว จัดแสดง ณ นิทรรศช่างคิด ช่างทำ
อ้างอิง
งานศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยวงษ์ชวลิตกุล. (2563). “ กระต่ายขูดมะพร้าว ” เครื่องจักสานภูมิปัญญาชาวบ้านพื้นบ้านอีสาน. สืบค้น 9 ธันวาคม 2567, จาก https://culture.vu.ac.th/wpevi/2020/07/23/%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%95%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%82%E0%B8%B9%E0%B8%94%E0%B8%A1%E0%B8%B0%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%A7-%E0%B9%80%E0%B8%84/
จุฑามาศ ลิ้มรัตนพันธ์. (2559). กระต่ายขูดมะพร้าว นัยยะทางวัฒนธรรมจากก้นครัว. ใน นุชจรี ใจเก่ง และ นวลพรรณ บุญธรรม (บ.ก.), Re-collection ย้อนทวนความหมายของไม่ธรรมดา, (น. 218-223). กรุงเทพฯ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน).
วิบูลย์ ลี้สุวรรณ. (2558). บม. ใน อภิวันทน์ อดุลยพิเชฏฐ์ (บ.ก.), พจนานุกรมหัตถกรรมเครื่องมือเครื่องใช้พื้นบ้าน, (น. 49-50). กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ.
