หมัดมวยพื้นบ้าน ศิลปะแห่งรอยยิ้มและเสียงหัวเราะ

จาก ตับจาก สู่เวทีประลองความสนุก

หากเอ่ยถึง “ต้นจาก” เชื่อว่าคนส่วนใหญ่จะต้องรู้จักและคุ้นเคยกับส่วนต่าง ๆ ของพืชชนิดนี้เป็นอย่างดี นั่นเป็นเพราะโครงสร้างเกือบทุกส่วนล้วนสร้างประโยชน์และกลมกลืนอยู่ในวิถีชีวิตของผู้คน ยกตัวอย่าง สำหรับใครบางคนที่หลงรักในอาหารการกินจะรู้ว่า “ดอกจาก” นั้นนำมาทำแกงหรือกินกับน้ำพริกก็แสนอร่อย แต่ส่วนที่ได้รับความนิยมและเป็นที่ถูกอกถูกใจคงหนีไม่พ้น “ลูกจาก” ที่นำมาใส่ในขนมหวานเย็นรสชื่นใจ หรือเป็นผักเหนาะทานแกล้มกับอาหารรสเผ็ดก็ดูจะเข้ากัน

ภาพต้นจาก  ถ่ายโดย สุธาสินี บุญเกิด

อย่างไรก็ตาม กลับมีอีกส่วนหนึ่งซึ่งสำคัญ นั่นคือ “ใบจาก” ลักษณะคล้ายใบมะพร้าวแต่เหนียวและกว้างกว่า ผู้คนจึงนำมาเย็บเป็น “ตับจาก” ใช้สำหรับมุงหลังคากำบังแดดฝน แต่ด้วยลักษณะของวัสดุธรรมชาติ ส่งผลให้ตับจากที่ผ่านการใช้งานมานานปีผุเปื่อยลงถึงเวลาเปลี่ยนถ่าย ตับจากเก่าที่หมดความหมายแต่กลับให้ความสนุก เพราะถูกนำมาประยุกต์ใช้เป็นสังเวียนมวยพื้นบ้านที่สร้างเสียงหัวเราะให้กับผู้ชม จนเป็นที่รู้จักและเรียกขานกันว่า “มวยตับจาก” กีฬาพื้นบ้านยอดนิยมของผู้คนในภูมิภาคตะวันออก ก่อนกระจายสู่ภาคอื่น ๆ

เวทีมวยตับจากมีลักษณะเรียบง่าย สร้างโดยการกั้นเชือกสังเวียนในสนามหญ้า ปูพื้นด้วยตับจาก ที่เมื่อเดินย่ำเหยียบจะก่อให้เกิดเสียงดังกรอบแกรบ จนกลายเป็นที่มาของสีสันแห่งความสนานสนุก นั่นเป็นเพราะการชกมวยตับจากคู่ต่อสู้ทั้งสองฝ่ายต้องปิดตาชกกัน

ก่อนการชกที่ไม่เน้นผลแพ้-ชนะจะเริ่มต้นขึ้น กรรมการผู้จัดจะนัดเวลามาเปรียบมวย โดยชั่งน้ำหนักและวัดขนาดของลำตัวให้ไล่เลี่ยกัน นอกจากนี้ หากใครมากับเพื่อนแล้วประสงค์อยากประลองหมัดก็สามารถแจ้งต่อคณะผู้จัดได้ทันที ดังนั้น จึงไม่ผิดแปลกหากผู้ชมจะพบผู้ชายชกกับผู้ชาย ผู้หญิงชกกับผู้หญิง หรือแม้แต่ผู้หญิงชกกับผู้ชายซึ่งมักจะเป็นเด็กเสียส่วนใหญ่

ภาพมวยตับจาก, กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม

เมื่อดนตรีวงปี่พาทย์ที่ใช้ท่วงทำนองเดียวกับมวยไทยเริ่มบรรเลง ผู้คนเข้าล้อมรอบสังเวียน คู่ชกที่ถูกผ้าผูกตาทั้งสองข้างให้มืดสนิท มือสวมใส่นวมอย่างมาตรฐาน รอสัญญาณเริ่มต่อสู้ ก่อนก้าวย่างออกจากมุมของตน เพื่อหวังพิชิตคู่ต่อสู้โดยใช้เพียงเสียงเหยียบตับจากแห้งและประสาทสัมผัสทางการได้ยินเป็นเครื่องนำทาง

แน่นอนว่า ทั้งคู่ต่างปรี่เข้าไปเตะต่อยกัน ณ จุดกำเนิดเสียงที่ไม่ได้มีเพียงฝีเท้าของพวกเขา หากยังมีเสียงเดินของกรรมการร่วมด้วย ดังนั้น จึงอยากให้ทุกท่านลองจินตนาการภาพตามว่า

“เมื่อพละกำลังจากสุดปลายแขนของนักมวยทั้งคู่ถูกปล่อยออกไป แต่กลับพลาดเป้าหมายไปโดนกรรมการ การเตะต่อยกันอย่างชุลมุนจึงเริ่มต้นขึ้น บ่อยครั้งทีเดียวที่นักมวยทั้งสองรุมชกต่อยกรรมการจนเป็นเหตุให้เจ็บตัวมากกว่านักมวย หรือบางครั้งก็ล้มลุกคลุกคลานไปด้วยกัน หากครั้งใดเป็นการชกมวยหมู่ เสียงสะท้อนของตับจากยิ่งไร้ทิศทาง การชกมวยจึงกลายเป็นความโกลาหลอันแสนสุขของผู้ชม”

ในระยะเวลา 6 นาที ซึ่งแยกย่อยออกเป็น 3 ยก ยกละ 2 นาที หากใครสามารถต่อยได้เข้าเป้ามากที่สุดจะเป็นฝ่ายชนะ และได้รับของรางวัลที่แตกต่างกันไปตามแต่ผู้จัด ซึ่งมีทั้งหม้อหุงข้าว พัดลม เครื่องใช้ไฟฟ้า เงินสด หรือหากคู่ใดชกได้ถูกใจผู้ชมก็อาจได้รับรางวัลพิเศษเพิ่มด้วย

วันเวลาพ้นผ่าน ความนิยมในการใช้ตับจากมุงหลังคาลดลง อีกทั้งจำนวนต้นจากในธรรมชาติก็เริ่มสูญหาย ตับจากจึงหายากและราคาแพงมากขึ้น ส่งผลให้ผู้จัดชกมวยตับจากใช้ใบไม้แห้งชนิดอื่น ๆ เช่น ใบมะพร้าว ใบตาล ใบสัก ใบตองตึง หรือใบหูกวาง เป็นตัวแทนแห่งความบันเทิงให้กีฬาพื้นบ้านประเภทนี้ยังคงอยู่ เพื่อสร้างรอยยิ้มให้กับแฟนหมัดมวยผู้มากด้วยอารมณ์ขัน

มวยทะเลเสียงฮาเฮจากริมน้ำ

แม้การปรากฏขึ้นของมวยทะเลจะไม่มีหลักฐานยืนยันที่ชัดเจน แต่พบว่ามีการเล่นกันมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2449 ในภูมิภาคทางใต้ของประเทศไทย และด้วยชั้นเชิงลีลาที่ดัดแปลงมาจากมวยไทย แต่ถูกปรุงรสให้เข้ากับพื้นที่ตั้งซึ่งอยู่ติดกับทะเล กีฬาพื้นบ้านนามว่า “มวยทะเล” จึงกลายเป็นศิลปะแห่งความบันเทิงที่ครองใจผู้ชมในทุกเทศกาลงานบุญมานานนับศตวรรษ 

ความสรวลเสเฮฮาตามประสาชาวบ้านที่เรียบง่ายไม่ซับซ้อน สะท้อนผ่านการจัดสังเวียนชกบริเวณริมชายฝั่งที่โอบล้อมผู้ชมด้วยสายลมและแสงแดด เมื่อกำหนดที่ตั้งเวทีเป็นที่เรียบร้อย จึงค่อยนำเสา 2 ต้นปักไขว้กันเป็นขาโดยให้มีระยะห่างประมาณ 3 เมตร จากนั้นนำเสาไม้หรือไม้หมากกลมวางพาด ซึ่งต้องให้สูงจากพื้นดินหรือพื้นน้ำประมาณ 100-120 เซนติเมตร อาจใช้น้ำมันทาเพิ่มเพื่อให้เสาไม้พาดลื่น ทำเครื่องหมายไว้ตรงกึ่งกลางเสาไม้พาด เพื่อแบ่งแยกมุมแดงและมุมน้ำเงิน ซึ่งปัจจุบันอาจมีการปรับเปลี่ยนวัสดุอุปกรณ์ไปบ้างตามความสะดวก

เมื่อสถานที่พร้อมสำหรับการชก เสียงผู้ชมกู่ก้องรอคอยความสนุก พร้อม ๆ กับนักมวยทั้งสองฝั่งสวมนวมและก้าวขึ้นไปนั่งค่อมบนไม้พาดที่วางอยู่เหนือน้ำ และต่างต้องจดจำกติกาของมวยทะเลไว้ให้มั่น “ห้ามตกน้ำเด็ดขาดเพราะจะทำให้แพ้ในทันที และหากต้องการชนะ ต้องเหนือกว่าคู่ต่อสู้ 2 ใน 3 ยกให้ได้”   

มวยทะเล (สานสัมพันธ์บ้านพี่เมืองน้อง พังงา-ภูเก็ต, facebook fanpage)

เสียงระฆังดังขึ้น เป็นเสมือนสัญญาณส่งว่า การแข่งขันมวยทะเลจำนวน 3 ยก ยกละ 2 นาที กำลังจะเริ่มต้น นักมวยทั้งคู่เลื่อนไถลเข้าหากันด้วยใบหน้ายิ้มแย้ม ต่างทำท่าหลอกล่ออีกฝ่ายด้วยความร่าเริง สดใส ประกอบพร้อมด้วยเสียงผู้บรรยายที่เต็มไปด้วยชั้นเชิงลูกเล่น ช่วยเพิ่มอรรถรสแห่งความสนุกขึ้นทบเท่าทวีคูณ เพื่อให้ผู้ชมได้ดื่มด่ำกับบรรยากาศแสนสุข นักมวยจึงพยายามรักษาเวลาในการต่อสู้กันให้ยาวนาน โดยไม่เพลี่ยงพล้ำตกน้ำอย่างง่ายดายเกินไป แต่ในระหว่างที่เวลาดำเนินไป การชกต่อยบนไม้พาดก็ต้องมีเรื่องราวให้ผู้ชมได้ร่วมลุ้นอยู่ตลอด อย่างไรก็ตาม เมื่อใกล้หมดยกที่ 1 เราก็ได้ผู้ชนะ ที่ส่งผู้แพ้ตกลงบนผืนน้ำ สร้างเสียงหัวเราะและเสียงปรบมือให้กับนักมวยอย่างเกรียวกราว หลังหยุดพักพอหายเหนื่อยจึงเข้าสู่ยกที่สอง นักมวยต่างใช้ประสบการณ์จากยกแรก ทั้งจังหวะและลีลาที่พริ้วไหว ร่างกายทุกส่วนพยายามเกาะเกี่ยวให้ถึงที่สุด ก่อนที่ฝ่ายใดจะเพลี่ยงพล้ำ หากยังมีผลเสมอเสียงระฆังยกสุดท้ายเริ่มขึ้นอีกครั้ง ด้วยเรี่ยวแรงที่ยังเหลือบวกกับการทรงตัวท่วงท่าที่สร้างความบันเทิงพร้อมด้วยทักษะที่ผ่านการฝึกฝนอย่างเคี่ยวกรำ จึงไม่เกินเลยไปหากจะกล่าวว่ามวยทะเลเป็นกีฬาพื้นบ้านที่อร่อยครบรส

ภาพ (ซ้าย) ของเล่นเด็กมวยทะเลพิพิธภัณฑ์พื้นบ้านจ่าทวี, ฐานข้อมูลพิพิธภัณฑ์ในประเทศไทย

ภาพ (ขวา) พิพิธภัณฑ์พื้นบ้าน จ่าทวี พิษณุโลก, facebook fanpage

จากความสนุกของมวยทะเลที่ครองใจผู้คนมาแสนนาน ส่งผลให้ในปี พ.ศ. 2556 กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม ประกาศขึ้นบัญชีให้เป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติสาขากีฬาภูมิปัญญาไทย ไม่เพียงเท่านั้น เพราะกีฬาพื้นบ้านชนิดนี้ ยังถูกนำไปใช้สร้างของเล่นเด็กโบราณ ซึ่งทำจากไม้เนื้อแข็ง โดยประดิษฐ์ให้แขนกับขาแกว่งได้ เจาะรูตรงกลางหน้าอก มัดเชือกให้ตัวห่างออกจากกัน ผู้เล่นสามารถเล่นคนเดียวได้ โดยการชักเชือก ทั้งนี้ส่วนใหญ่จะใช้กับเด็กที่กำลังฝึกเขียนหนังสือ เพื่อให้กล้ามเนื้อข้อมือมีความแข็งแรงและมีความเพลิดเพลิน หากใครสนใจสามารถเข้าชมได้ ณ พิพิธภัณฑ์พื้นบ้านบ้านจ่าทวี จังหวัดพิษณุโลก

เอกสารอ้างอิง  

- กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม. (ม.ป.ป.). มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม. ค้นจาก https://ich-thailand.org/heritage/

- ชัชชัย โกมารทัต. (2549). กีฬาพื้นเมืองไทยภาคใต้. กรุงเทพฯ: สถาพรบุ๊คส์.

- ทรงยศ กมลทวิกุล. (2559). มวยทะเล ในวันที่กระแสลมแห่งความเปลี่ยนแปลงโหมแรง. วัฒนธรรม, 55(4), 42-48.

- อำนาจ พุกศรีสุข. (2559). กีฬาภูมิปัญญาไทย : มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ. กรุงเทพฯ : กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม ค้นจาก http://book.culture.go.th/ich_sport/

- Triptravelgang. (1 เมษายน 2558). มวยทะเล ของเล่นเด็กโบราณ พิพิธภัณฑ์พื้นบ้านจ่าทวี จ.พิษณุโลก: Sergeant Major Thawee Folk Museum [Video file]. สืบค้นจาก https://www.youtube.com/

- ฐานข้อมูลพิพิธภัณฑ์ในประเทศไทย. (2558). “พิพิธภัณฑ์พื้นบ้านจ่าทวี”. ค้นจาก https://db.sac.or.th/museum/